Water trekt. Water dwingt de ogen tot kijken. Onweerstaanbaar. Water is altijd in beweging. Ook als het lijkt te verstillen en weerspiegelingen met je fantasie op de loop gaan. In de verte nadert een boot. Spinvormige bewegingen werpen een web van waterdruppels op. Er is maar één doel: het water doorklieven in één vloeiende beweging, zonder schokken. Een fietser op het jaagpad houdt gelijke tred. Zijn hoofd strak gericht op de boot. Af en toe mompelt hij wat in een microfoon of door een roeptoeter. Geen roeier die verblikt of verbloost. Ze zijn niet anders gewend na jaren van hersenspoeling.

Een enkele maal wijst de stuurvrouw op een ooievaar die klepperend zijn nek uitsteekt boven het maaiveld. Daar blijft het bij. De Gecombineerde Starrevaart en Damhouderpolder aan gene zijde van het jaagpad, tussen de Kniplaan en de dorpskern van Leidschendam, ligt er vredig bij. Nauwelijks verstoring. Af en toe een landrot die erdoorheen wandelt of met verwondering stilstaat bij het zien en horen van zoveel vogels. Zonder vogels zou de stilte onverdraaglijk zijn.

Soms voel ik me zo oud als Methusalem. Ik liep al in deze polder rond voordat de A4 werd aangelegd. De veldleeuwerik beheerste het luchtruim. De polder vertoonde een strak slagenpatroon en was volledig agrarisch ingericht. In het open landschap was vrijwel geen boom te zien. De aanleg van de A4 heeft de ontwikkeling van de polder versneld naar een meer natuurlijk landschap. Zand uit de Meeslouwerpolder, aan de andere kant van de Kniplaan, is gebruikt voor de aanleg van het Prins Clausplein. De provincie is echter vergeten de vergunning voor de zandwinning te handhaven. Nu kun je een flatgebouw van veertig meter afzinken in de Vlietlandplas. Het verlies van vogelbroedgebied is gecompenseerd door de aanleg van de Starrevaartplas als gevolg van een rechterlijke uitspraak. De veldleeuwerik is echter verdwenen. Riet- en watervogels hebben zijn plek ingenomen. Staatsbosbeheer heeft inmiddels een flink deel van de polder in bezit.

Nog steeds wonen nazaten van boerenfamilies langs de hooggelegen Oostvlietweg met toepasselijke namen als Van Santen, Van der Weijden, Hoogweg en De Winter. Fietsend van de sluis naar de Kniplaan kun je tussen de bebouwde erven het achterliggende polderlandschap ervaren, het speelveld van mijn jeugd. Mijn wereld ging niet verder dan slootje kapen, polsstokspringen, ‘stekels trekken’, ‘stronten slechten’ en koeien melken. Aan het eind van de kavels lag destijds een brede tocht. Daar heb ik leren schaatsen. 

De fietser op de Oostvlietweg wordt tegenwoordig op het schild gehesen door provincie en gemeente. Het is zijn gezichtsveld dat bepaalt of tussen de boerenerven het doorzicht naar de polder voldoende is, en daarmee de maatstaf is geworden voor het meten van ruimtelijke kwaliteit bij verkaveling van boerenerven op de dijk. 

De vraag is of deze boodschap doordringt tot de fietser die als een soort buddy zijn blik onafgebroken op de boot houdt. Vrijwillig luistert hij naar het ritmisch zwiepen van de riemen, terwijl hij een zesde zintuig nodig heeft om andere weggebruikers te ontwijken, laat staan oog te hebben voor de weidsheid van de polder. En de roeiers? Al hun concentratie is gericht op ritme en overleven, zo’n vier meter boven het diepste punt van de polder, een vergeten landschap dat verborgen ligt achter een robuuste oeverwal.

Ook ik was de polder vergeten. Het roeivirus had ook mij te pakken, totdat een ander virus mij dit voorjaar tot een noodstop dwong en ik tijdens een zwerftocht ineens ontdekte hoe mooi mijn polder was geworden, geel van het raapzaad, het domein van een bruine kiekendief zwevend boven het water langs het pad naar het gemaal. Zelfs de runderen hadden zich met hun roodbruine kleur aan het decor aangepast.

Eens was de Vliet een barrière tussen wonen, werken en spelen. Reeds vanaf het einde van de negentiende eeuw vormde een pont de onmisbare schakel in het overbruggen van deze barrière. Grootvader Jan had de boerderij overgenomen van overgrootvader Freek die in 1890 buitenplaats Vlietlust tot boerderij had verbouwd, en waagde de sprong naar de overkant. Met levende have, hooi en stalmest was elke overtocht een uitdaging. De hijskraan van Van Marwijk stond altijd klaar om snel te kunnen ingrijpen. Deze maand is het honderdvier jaar geleden dat bijgaande zwart-witfoto werd genomen. Mijn vader was nog geen twee en de een-na-jongste van een gezin van zeventien kinderen. De jongens op de pont heb ik niet kunnen identificeren, maar ongetwijfeld moeten dat oudere broers van mijn vader zijn.

Tot kort voor mijn geboorte was de polder van mijn jeugd nog het toneel van oorlogshandelingen. Met bovengrondse loopgraven en vlakten vol boomstammen om de landing van parachutisten te verhinderen, probeerden de Duitsers zich te verdedigen tegen aanvallen van de geallieerden. Nu lijkt het op warme dagen of de oorlog zich heeft verplaatst naar de Vliet, wanneer gebronsde bravoure en jeugdige overmoed in sloepen en rubberboten elkaar in snelheid de loef afsteken en zelfs jetskiërs als katapulten over de golven planeren.

Het zijn slechts rimpels in de tijd. De rust keert altijd weer. Bij het wegvallen van de wind lijkt het water net zo ingetogen als de naastgelegen polder. Reflecties weerspiegelen een harmonieus landschap. Terwijl de polder nauwelijks aan de vergetelheid wordt ontrukt, ligt het water elke morgen vroeg te lonken. Skiffeurs zijn de eersten die het maagdelijk oppervlak beroeren, wellicht in een poging de Covid-zomercompetitie in hun voordeel te beslechten. Zie bijgaand een foto van het eerste deel van het traject van 4,7 kilometer, vanaf de plek waar destijds het pontje een streep trok door de waterspiegel.

Het zal nog even duren voordat coaches zich weer concentreren op de perfecte synchronisatie van acht gracieus voortijlende veteranenlijven die zich klaarstomen voor post-Covid-wedstrijden op roemruchte wateren die vaak meanderen naast vergeten polders.

Jan van Vliet

Fotoalbum

Geel van het raapzaad

Het domein van de bruine kiekendief

Schotse hooglanders passend in het decor

Supermaan boven Starrevaartplas

Foto van pontje, vermoedelijk genomen vanaf Oostvlietweg

restaurant De Knip

Eerste deel traject Covid-zomercompetitie, 3 juni 2020, circa 5.30 uur